खिलाडूव्रुत्तीचे कांगारू

शिर्षक वाचून बुचकळ्यात पडलात ना? पडला असाल तरच वाचा, नसाल तर नका वाचू कारण पुढे ऑस्ट्रेलियन खिलाडू व्रुत्तीचे वाभाडे काढायचा माझा मानस आहे. 

इयान चापेल हा जुना ऑस्ट्रेलियन कर्णधार. १९७३ -७४  दरम्यान त्याच्या संघाने न्यूझीलंड दौरा केला  होता.  हा दौरा त्याच्या संघाच्या उर्मट वागण्याने इतका वाजला होता की, काही किवी पत्रकारांनी त्यांना  ’अग्ली ऑस्ट्रेलियन्स’ असे  म्हंटले होते. त्यावर १९७६ मध्ये (हो; या जाहिर उर्मटपणाची सुरुवात तेव्हापासून चालू आहे) त्याने एक लेख लिहिला. त्यात तो म्हणाला,

"खरंतर आम्हाला सज्जन संघ म्हणूनच ऒळखले जावे हीच सगळ्यांची इच्छा  असते. मैदानामध्ये उतरताना आमचा संघ कधीच मुद्दामहून ’भडव्यांचे टोळके’(Bunch of bastards) म्हणून ओळखला जावा असं कुणालाच वाटत नाही. ऑस्ट्रेलियन कर्णधार या नात्याने माझं तत्वज्ञान  एकच. मैदानावर ११ ते ६ या वेळात सज्जन राहायला वेळच नसतो. मैदानावरचे खेळाडू आपला खेळ जास्तीत जास्त कठोरपणे आणि चांगला कसा होईल यावर लक्ष देऊन आणि तसंच जमले तर थोडेफ़ार नियम सांभाळून खेळतील अशी अपेक्षा असते. आता यात सज्जन राहायला वेळच मिळत नाही."   क्रिकेट मध्ये तरी या बाबतीत असं पहिल्यांदाच बोललं गेलं असेल.

इयानचा भाऊ ग्रेग चापेल (भारताचा गांगुली कर्णधार असतानाचा गुरु) याने १९८१ मध्ये न्युझीलंड विरुद्ध टाकलेला ’अंडरआर्म’ चेंडू तर प्रसिद्ध आहे. झालं काय की त्या कसोटी सामन्यात न्युझीलंडला जिंकायला हवे होते २३५. चांगले खेळले किवी. सामन्यातील शेवटची ओव्हर शिल्लक होती आणि न्युझीलंडला हवे होते १५ रन. गोलंदाज होता ग्रेगचा  भाऊ ट्रेव्हर चापेल. त्याने चांगली गोलंदाजी केली अन पहिल्या पाच चेंडूत २ गडी बाद करून ९ रन दिले. शेवटच्या चेंडूवर ६ धावा अशी स्थिती होती, त्यावेळेस ग्रेगने फ़लंदाज, अंपायर यांना गोलंदाज शैली बदलत आहे अशी सूचना केली, आणि ट्रेव्हरला सरपटी चेंडू टाकायची सूचना केली. ऑस्ट्रेलियन विकेट्कीपर रॊड मार्श आपल्या कप्तानाच्या अश्या भ्याड वुत्तीच्या विरोधात असतानाही, ट्रेव्हरने चेंडू सरपटी टाकला. न्युझीलंडच्या फ़लंदाजाने तो चेंडू फ़क्त  अडवला. त्याक्षणी जवळपास पन्नासेक हजार लोकांनी स्वत:च्याच संघाच्या अश्या अखिलाडू व्रुत्तीवर मोठ्याने आरडाओरडा करून निषेध व्यक्त केला. आज चाळीस वर्षांनी ही जखम ग्रेगला खाते हे तो मान्य मात्र करतो.       

लांबलचक शरीर अन छोटे हात अशी दैवी देणगी लाभलेला जलतरणपटू इयन थोर्प. २००० सिडनी आणि २००४ अथेन्स ओलिम्पिक मध्ये खूप पदकं मिळवणारा एकमेव जलतरणपटू ठरला. परंतु तिथूनच त्याचे बिघडणे सुरु झाले, २००४  ला दोन वेळा तो तोल  गेल्याने  फॉल्स  स्टार्ट म्हणून डिसक्वालिफ़ाय झाला. पुढे जागतिक जलतरण संस्थेने त्याचा नेहमीचा स्विम सूट त्याचा परफ़ोरमन्स वाढवायला मदत करतो म्हणून बदलायला सांगितला. परंतु त्यानी त्याला नकार दिला. २००६-०७ मध्ये त्याने निव्रुत्तिपश्चात वर्षभराने पुनर्पदार्पणाचा निर्णय घेतला. त्यावर्षीच तो उत्तेजक चाचणीत दोषी आढळला आणि त्याने पुन्हा निव्रुत्तीचा निर्णय घॆतला. त्यावेळेस तो म्हणाला, "देशवासियांनो मला माफ़ करा, मी तुमच्या अपेक्षा पेलू शकलो नाही!" (जेमतेम २ दोन कोटी लोकसंख्येच्या अपेक्षा बिचार्याला जड झाल्या, आपला सचिन कधीही देवबाप्पाच. २ कोटी मुंबैतच असतील, येउन जाऊन. असो. )

रग्बी, हॊकी, फ़ूटबॊल इतकंच काय फ़ोर्म्युला वन मध्येही  ऑस्ट्रेलियन संघानी असा केवळ जिंकण्यासाठी म्हणून आटापिटा केला आहे, त्यांच्या नोंदी मी देवू शकतो परंतु तूर्तास क्रिकेटबद्दलच बोलू.       

ऑस्ट्रेलियन्स हे पूर्वीचे ब्रिटिशांचे कैदी, मुळचे ब्रिटिशच. ब्रिटिशांनी या निर्जन बेटावर यांना फ़ार पुर्वी आणून टाकलं. अजूनही, इंग्लिश प्रेक्षक ऑस्ट्रेलियन खेळाडूंना मनगटावर मनगट हे  इंग्रजी एक्स आकारात ठेवून, जणु काही बेड्या ठोकल्या आहेत, आणि तुम्ही आमचे कैदी आहात  अश्या हावभावाने अजुनही डिवचतात. इंग्लड्ने १९३० साली ’बॉडीलाईन’- म्हणजे सगळे क्षेत्ररक्षक लेग साईडला  लावून फ़लंदाजाच्या अंगावर, डोक्यावर बाउंसर टाकणे असा प्रकार सुरु केला. सर डोनाल्ड ब्रॅडमन यांची फ़लंदाजी ही अशी कौशल्यपूर्ण होती! केवळ त्याना बाद करता येत नाही म्हणून असा प्रकार इंग्लंड्ला सुरु करावा लागला. कदाचित हे असले डिवचणे तेव्हापासून त्यांच्या पेशी पेशींत हळूहळू भिनत गेले असावे, अन त्याचा आता स्फ़ोट होत असावा.

नव्वदीच्या दशकाच्या उत्तरार्धापासून आत्ताच्या गेल्या दहा वर्षात त्यांचा उत्तानपणा कले-कलेनी वाढतच आहे. २००० च्या दरम्यान ऑस्ट्रेलियन जलदगती गोलंदाज ग्लेन मक्ग्रा विंडिजच्या ब्रायन लारा जवळ थुंकला होता. त्याच दरम्यान मक्ग्रानेच विंडिजच्या सरवानशीही बाचाबाची केली. (फ़रक एवढाच होता की यात ’बा’ चा नसून एकमेकांच्या’बा’यकांचा उद्धार केला होता). मक्ग्राने सचिनशी पण उद्धटपणाने वागल्याचे म्हणजे सलग ४ बाउन्सर टाकून ’हूक मार,  पुल कर’ असे हातवारे केल्याचेही स्मरणात आहे. स्लेजिंगचे महत्व काय हे हळूहळू ऑस्ट्रेलियानेच देशाला पटवून दिले असे म्हण्टले तर वावगे ठरणार नाही.   

त्यानंतर ज्याचं आवर्जून नाव घ्यावं असा  खेळाडू म्हणजे रिकी पोंटिंग. आज जिथे जिथे आपला सचिनबाप्पा उभा आहे, प्रत्येक ठिकाणी त्याच्या मागे मागे रिकी पोंटिंग दिसतोच. कधी कधी प्रश्न पडतो, हा माणूस या स्थानावर येण्यास खरंच लायक आहे का? उत्तर मिळतं सचिनशी तुलना होतेय एवढी योग्यता नाही, पण एक फ़लंदाज म्हणून तो तेवढाच ग्रेटही आहे. एका कर्णधाराच्या बाबतीत किती वाद्ग्रस्त घटना घडाव्यात, याचं हे उदाहरण. मार्क टेलर आणि स्टीव्ह वॊ यांच्या प्रचंड बलाढ्य अश्या संघाची धुरा त्याने सांभाळली. तो जिंकत गेला पण मक्ग्रा, वॊर्न, गिल्ख्रिस्ट, हेडन यांच्या नंतर (सायंड्स सोडून) एकही खेळाडूला त्यानी वर आणले नाही. असो, वैयक्तिक टीका आवरती घेतो.

१९९९ दरम्यान वॊ कप्तान असताना, रिकी हरभजन करवी यष्टिचीत झाला, त्यावेळेस हरभजनने त्याला बोट दाखवल्याने त्यांची शाब्दिक चकमक झाली होती अन दोघानाही दंड झाला होता. इथून जे सुरु झालं त्यानंतर २००१ अशेस मालिकेत डॆरेन गॊफ़ च्या गोलंदाजीवर बाद दिलेले असतानाही त्याने परत जायला नकार देणे अन त्यानंतर १४४ धावा बनवणे  प्रकार घडला. पुढे अगदी २००६-०७ पर्यंत (२००५ अशेस वगळता) ऑस्ट्रेलियाची घोड्दौड द्रुष्ट लागण्यासारखी चालली होती. २००६ ला त्याच्या टीम ने शरद पवारांकडून चषक हिसकावून घेणे वगैरे प्रकार  तरीही  घडलाच. २००७ च्या  भारताच्या  ऑस्ट्रेलिया दौर्यातील रोमहर्षक सिडनी कसोटीनंतर अनिल कुंबळेचे वक्तव्य होते की, "एकच संघ खऱ्या स्पिरिट मध्ये क्रिकेट खेळला”. यावर पत्रकार परिषदे मध्ये पॊंटींगने पुन्हा भारतीय पत्रकारांपुढे गोंधळ घातला, अन भारतीय खेळाडूंवर आरोप केले. तेव्हा हरभजनचाही रेसिझमचा नवीनच किस्सा झाला होता. मला आठवतंय त्याच्या वर्षभर आधी डॆरेन लेहमन या  ऑस्ट्रेलियन  खेळाडूवर रेसिझमच्याच  आरोपावरून ७-८ सामन्यांची बंदी आली होती, त्याचाच तर हा परिणाम नसेल? त्याच कसोटीमध्ये  गांगुलीचा झेल घेतल्यानंतर अंपायरने नाबाद दिल्यानी, पॊंटीगने बोट दाखवून जायला सांगितले आणि अंपायरशी वाद घातला होता. कुंबळेनी नंतर हिन्दुस्तान टाइम्सच्या मथळ्यात लिहिलं की, ’पॊंटिंग त्यावेळी ऐकण्याच्या मनस्थितीमध्येच नव्हता, खरतर अश्या  गोष्टी  मैदानावरच ठेवलेल्या चांगल्या. मैदानात आणि मैदानाच्या बाहेर अश्या गोष्टी वैयक्तित्क तिढे वाढवतात. ’ पीटर रोबुक या ब्रिटिश पत्रकारानेही त्या वेळी पॊंटिंगला ’अरोगंट’ असे संबोधले, शिवाय त्याचे कर्णधारपद हिसकावले जावे असेही लिहिले. परवाही असाच किस्सा घडला, कामरान अकमलने रिकिचा झेल टीपला, तरी हा तिथून जायला तयार नव्हता, त्याच्या उलट सचिन दुसर्या दिवशी अगदी हलकी कड असतानाही चालता झाला. स्टीव स्मिथ बरोबर परवा झेल घेताना टक्कर झाली मग चेंडूच फ़ेक, किंवा रन आउट झाल्यावर टीव्हीच फ़ोड, किंवा पंचांशी हुज्जत घालण्यात वेळच दवड. दर २ महिन्यांने याच्यावर माफ़ी मागायची वेळ येतेच.

फ़ार जुनी गोष्ट नाहिये, दोन महिन्यापूर्वी झालेल्या ऎशेस मालिकेमध्ये इंग्लंड्चा पूर्व कप्तान तसेच धडाडीचा महान खेळाडू इयन बोथम याने फ़िल ह्युज या ऑस्ट्रेलियन खेळाडूवर खमंग फोडणी मारली.  झालंही असंच होत, फील ने अलीस्टर कूक चा टप्पा पडलेला झेल घेतला होता. इतर खेळाडूं मध्ये ही स्टीव्ह वॊ, शेन वॊर्न, हेडन हेही काही कमी नव्हते, पुन्हा सांगीन त्यांचे किस्से कधीतरी. कांगारुचं हे असंच आहे, एक गिलख्रिस्ट अन दुसरा ब्रेट ली सोडला तर खिलाडूव्रुत्ती दिसतच नाही कुठे.

फील ह्यूज असो की रिकी पंटर की अजून कुठल्या खेळातला अजून कुणी  ऑस्ट्रेलियन, ऑस्ट्रेलियाच्या विविध खेळांच्या संघामध्ये केवळ जिंकण्यासाठी काहिही करू असा विचार करण्याचा रोग जडला आहे. जिंकण्यासाठी हे लोक वेडेपिसे होऊ शकतात. ’ऒब्सेशन अबाउट विनिंग’ म्हणतात ना ते यांच्याकडे पाहून शिकावं. खरंतर त्यांच्या संस्क्रुतीमध्येच हे भिनले आहे. परंतु हे अश्या त्यांच्या व्रुत्तीने ते खेळत आहेत म्हणूनच त्यांच्या सेनेचे खूर चौफ़ेर उधळलं, भरपूर यश मिळवलं हेही खर.  पण त्याबरोबरच अश्या खेळामुळेच अफ़्रिकेने ४३५ करून त्यांचा केलेला पाडाव, भारतानी ऎड्लेड कसोटीमध्ये त्यांच्यावर केलेली मात, कलकत्ता कसोटी मध्ये लक्ष्मणने जिंकलेली कसोटी, २००५, २००७ साली इंग्लंड करून झालेला पराभव अशी केवळ ’न भुतो न भविष्यति’ अपयशे सुद्धा पचवली आहेत.

भारतीय संघासमोर विश्वचषकाच्या वाटेवर आता हेच ऑस्ट्रेलिया नावाचे विघ्न  उभे  राहिले  आहे.  धोनी, युवराज, युसुफ़, सचिन, जहीर यांच्या भारतीय संघाची वाटचाल कायम राहून भारतीयांचा विश्वचषकाचा चढू लागलेला ज्वर असाच कायम राहो ही आत्ता निरोप घेतानाची सदिच्छा!